Artykuł

Zagrożenia hybrydowe – współczesne formy wywierania nacisku politycznego

2023-09-27

Czas czytania: mins

Niezależnie jak daleko spojrzymy w przeszłość, ludzkości stale towarzyszy wojna. Ostatnie dekady mogły uśpić naszą czujność, ale wiemy już dobrze, że czasy relatywnego spokoju minęły. Co więcej, aktualnie narzędziami nacisku są nie tylko konwencjonalne metody z wykorzystaniem ciężkiej broni. Coraz większą rolę pełnią również hybrydowe zagrożenia.  

Wraz z rozwojem technologicznym, rośnie spektrum niebezpieczeństw, z jakimi państwa i społeczeństwa mają do czynienia. Wojna XXI wieku opiera się nie tylko na wykorzystaniu klasycznych narzędzi. Agresorzy korzystają z działań hybrydowych, łącząc metody militarne i pozamilitarne, co stało się już charakterystyczne dla aktualnego sposobu prowadzenia wojny. Co więcej granice pomiędzy działaniami poniżej progu wojny i wojennymi mocno się zatarły.

Rola szpiegów, służb wywiadowczych i propagandy była znacząca już w poprzednich konfliktach i zatargach pomiędzy narodami. Jednak rozwój technologii tylko zaostrza te wyzwania. Nie byliśmy przygotowani na falę dodatkowych niebezpieczeństw, przed którymi obecnie stoi współczesny świat. Dlatego państwa członkowskie Unii Europejskiej współpracują w celu wzmacniania odporności na zagrożenia hybrydowe, a jednym z podjętych działań jest projekt EU-HYBNET.

Przykładów zagrożeń hybrydowych nie trzeba daleko szukać. W ostatnich latach obserwujemy między innymi rosyjską inwazję na Ukrainę, opierającą się na działaniach militarnych, poprzedzonych i wspieranych przez akcje dezinformacyjne i propagandowe. Byliśmy świadkami również wpływania na wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych, nasilania napięć i podziałów społecznych wokół Brexitu, a nawet doprowadzenia do ludobójstwa Rohingjów w Myanmarze.

Zwiększanie świadomości na temat zagrożeń hybrydowych jest konieczne by poprawić bezpieczeństwo. Choć nie ma jednego remedium na wszystkie aspekty współczesnych konfliktów, już sama współpraca, szczególnie na poziomie informacyjnym, jest krokiem w stronę budowania odporności.

Polska Platforma Bezpieczeństwa Wewnętrznego (PPBW) jest jednym z partnerów EU-HYBNET, dlatego postanowiliśmy opowiedzieć o zmianach w sposobie wywierania nacisku politycznego i problemach wynikających z rozwoju zaawansowanych technologii. W artykule wyjaśniamy między innymi czym cechują się zagrożenia hybrydowe, kto jest najbardziej na nie narażony oraz jak zwiększać możliwości obronne.

Rozpoznanie zagrożenia

Podstawową cechą zagrożeń hybrydowych jest ich różnorodny charakter. To szeroki katalog ukrytych i niejawnych działań poniżej progu wojny w klasycznym jej rozumieniu, łączący w sobie zarówno ataki zbrojne, jak i nacisk pozamilitarny.

Głównym celem ataków hybrydowych jest destabilizacja struktury państwa, erozja zaufania publicznego wobec społeczeństwa obywatelskiego i fundamentów demokracji, a także osłabienie przeciwnika, na poziomie lokalnym, regionalnym, państwowym lub instytucjonalnym, poprzez oddziaływanie zarówno na aktorów politycznych jak i niepaństwowych.

Zaprezentowanie wszystkich przykładów zagrożeń hybrydowych jest wręcz niemożliwe, ponieważ ich wachlarz stale się powiększa. Dla porządku stosuje się podział na kategorie, wśród których należy wymienić dyplomatyczne, informacyjne, psychologiczne, cybernetyczne, technologiczne, energetyczne jak i pozostające poniżej progu wojny zagrożenia militarne. Działania charakterystyczne dla różnych kategorii prowadzone są równolegle, często przez długi czas.

Podatność na ataki

Działania hybrydowe wymierzone są w najczulsze punkty państwa atakowanego. Zdecydowanie bardziej wrażliwe są kraje niestabilne, targane wewnętrznymi konfliktami i podziałami, często wynikającymi ze słabości rządów. Dodatkowo, niedostateczna edukacja medialna i szerzenie dezinformacji potęguje brak zaufania publicznego wobec społeczeństwa obywatelskiego. Słaba odporność na cyberprzestępczość i zależność energetyczna oraz naciski ekonomiczne również zwiększają podatność na ataki.

Jedną ze skuteczniejszych metod budowania odporności jest wspólne wypracowanie uniwersalnych metod radzenia sobie z atakami o charakterze hybrydowym. Pomimo współpracy w ramach różnych projektów europejskich, działania hybrydowe nadal stanowią zagrożenie dla państw członkowskich UE i NATO. Jako dobry przykład wykorzystania „słabego punktu” atakowanych można wskazać choćby kazus rosyjskich nacisków z wykorzystaniem pozycji siły ekonomicznej i energetycznej. Do realizacji swojej polityki, Rosja wykorzystała szereg działań cybernetycznych i dezinformacyjnych powiązanych ze podsycaniem niepokoju o stabilność ekonomiczną i energetyczną. W części państw Sojuszu (Niemcy, Turcja, Polska, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Ukraina) wykryto złożone cyberataki, które pośrednio miały dążyć do przerwania dostaw gazu ziemnego. Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie internetowej NATO.

Z kolei najbardziej dotknięta rosyjskimi atakami była i jest Ukraina. Państwo sąsiadujące z agresorem doświadczyło przerwania dostaw surowców i ataków cybernetycznych na elektrownie, które doprowadziły do przerw w dostępie do energii. Doszło również do bezprawnej aneksji Krymu, nie pomijając też aktualnej sytuacji – wojny hybrydowej w pełnym tego określenia znaczeniu.

W części państw Sojuszu (Niemcy, Turcja, Polska, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Ukraina) wykryto złożone cyberataki, które pośrednio miały dążyć do przerwania dostaw gazu ziemnego.
Wachlarz zagrożeń

Wymienione wcześniej kategorie działań hybrydowych możemy przypisać do tak zwanych operacji „kinetycznych” lub „niekinetycznych”. W ramach przykładów ataków kinetycznych możemy wskazać zajęcie terytorium przez nieoznakowanych żołnierzy, cyberataki na infrastrukturę krytyczną (np.: przerwanie łączności GSM) lub organizacja zamachu stanu. Z kolei działania niekinetyczne to  różnorodne czynności dezinformacyjne i propagandowe, sponsorowanie radykalnych ruchów politycznych, stosowanie presji ekonomicznej czy też niejawne działania mające sprzyjać narastaniu kryzysu politycznego w innych państwach.

Na szczególną uwagę zasługuje kwestia zagrożeń psychologicznych i informacyjnych. Wysoce istotną rolę w destabilizacji sytuacji wewnętrznej stanowi wywoływanie niepokoju i wyraźnych podziałów społecznych. W czasach szybkiego rozwoju mediów społecznościowych, manipulowanie informacją i działania propagandowe są łatwe do przeprowadzenia zarówno dla ugrupowań politycznych i rządzących, jak również dla aktorów niepaństwowych.

Zagrożenia na poziomie informacyjnym przyjmują różne postaci. To szeroki wachlarz działań podejmowanych w celu oddolnego osłabiania zaufania i narastania konfliktów społecznych. W ustroju demokratycznym, gdzie obywatele mają pośredni wpływ na decyzje polityczne, spolaryzowane społeczeństwo nie sprzyja budowaniu bezpiecznego i odpornego systemu. Można uznać, że szerzenie fake-newsów i ingerencja w przestrzeń informacyjną są jednymi z częściej wykorzystywanych metod destabilizacji struktury państwa. Na poniższym diagramie widać jak duże spektrum działań w tym zakresie może zostać wykorzystane.

Diagram 1. Rodzaje manipulowania przestrzenią informacyjną (oprac. na podstawie oryginału)
Źródło: K. Kumalski, „Sztuczna inteligencja jako instrument intensyfikacji zagrożeń hybrydowych w domenie informacyjnej”.

Rozwój sztucznej inteligencji – wada czy zaleta

Pomimo coraz większej świadomości na temat działań hybrydowych oraz stale wzrastającej gamy metod radzenia sobie z nimi, zagrożeń wciąż przybywa – nie można być więc gotowym na każdą ewentualność. Istotną zmianą w sposobie wywierania nacisków politycznych jest intensyfikacja zagrożeń w domenie informacyjnej za pomocą sztucznej inteligencji (SI).

Wykorzystanie sztucznej inteligencji w działaniach hybrydowych to przede wszystkim automatyzowanie szerzenia dezinformacji. Dynamiczny rozwój oraz coraz większa dostępność narzędzi SI komplikują budowanie odporności na ataki informacyjne. Sztuczna inteligencja wykorzystuje wiele możliwości, od wprowadzania do obiegu medialnego fałszywych przekazów, po zaawansowane metody kreowania fake-newsów, między innymi przy użyciu technologii deep-fake (patrz: Diagram 1.).

Warto podkreślić, związany z rozwojem SI, aspekt finansowy. Uzyskanie dostępu do tych narzędzi oraz utrzymanie ich wymaga dużych funduszy, co jest osiągalne dla korporacji i zamożnych aktorów pozapaństwowych. Stwarza to zagrożenie dla państw o mniejszym potencjale, które mogą doświadczyć nie tylko ataków informacyjnych, ale również presji ekonomicznej. Schemat zagrożeń wynikających z dostępności SI zaprezentowano na Diagramie 2.

Diagram 2. Korporacje transnarodowe jako potencjalne źródło zagrożeń hybrydowych (oprac. na podstawie oryginału)
Źródło: K. Kumalski, „Sztuczna inteligencja jako instrument intensyfikacji zagrożeń hybrydowych w domenie informacyjnej”.

Możliwym jest również, że państwa autorytarne skorzystają z dostępu do SI w celu podważania fundamentów demokracji: wolnych wyborów czy dostępu do niezależnych mediów (poprzez, np.: próby dyskredytacji niezależnych źródeł informacji). Natomiast państwa o ustroju demokratycznym, mając świadomość tego zagrożenia, mogą podjąć działania profilaktyczne i obronne również przy użyciu SI. Sama technologia wciąż wymaga udoskonaleń, jednak nawet biorąc pod uwagę jej ograniczenia, jej dostępność zarówno potęguje odporność na zagrożenia hybrydowe, jak i niebezpieczeństwa z nich wynikające.

Zwiększanie odporności

Jednym z najważniejszych czynników wspomagających budowę odporności jest międzynarodowa współpraca. Zarówno państwa członkowskie NATO, jak i UE dążą do wspólnego opracowania metod obrony przed zagrożeniami hybrydowymi. Jedną z inicjatyw mających na celu połączenie możliwości wielu instytucji jest EU-HYBNET. Wśród partnerów projektu znajdują się zarówno organizacje pozarządowe, przedstawiciele służb państwowych oraz środowiska naukowe.

O ile ochrona przed naciskami ekonomicznymi, energetycznymi czy militarnymi pozostaje w rękach instytucji państwowych oraz unijnych, tak walka z dezinformacją i budowanie odporności psychologicznej może odbywać się również w ramach działalności lokalnej. Ten pięcioletni projekt promuje przeciwdziałanie zagrożeniom hybrydowym na różnych płaszczyznach. Jako przykłady można wskazać warsztaty, a wśród nich:

Celem projektu jest rozwój paneuropejskiej sieci specjalistów w dziedzinie bezpieczeństwa, interesariuszy, naukowców, podmiotów branżowych i MŚP z całej UE, współpracujących ze sobą w celu zwalczania zagrożeń hybrydowych.

EU-HYBNET koncentruje się na czterech obszarach tematycznych:

  • Kierunki rozwoju zagrożeń hybrydowych;
  • Technologie przyszłości w cyberprzestrzeni;
  • Cywile odporni za zagrożenia, szczebel lokalny oraz administracja krajowa;
  • Informacja i komunikacja strategiczna.

Warto podkreślić, że w toku realizacji projektu przeprowadzane są szkolenia i spotkania umożliwiające dyskusje na temat najaktualniejszych rozwiązań i danych. Zasięg wydarzeń jest zróżnicowany. Istotne jest dla nas, aby ze zdobytej wiedzy mogły skorzystać zarówno środowiska lokalne, jak i organizacje działające na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Ze względu na dynamiczne i nieustające zmiany w obszarze zagrożeń hybrydowych, konieczne jest stałe poszerzanie i aktualizowanie wiedzy na temat możliwości ich zwalczania. Stąd, skupiamy się na prezentowaniu innowacyjnych metod zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom.

Nadchodzące wydarzenia

W ramach wypełniana założeń projektu warto wyróżnić nadchodzące wydarzenia. Pierwszym z nich jest zaplanowany na 26 października 2023 dwugodzinny webinar adresowany do służb mundurowych, traktujący o ich roli w zwalczaniu zagrożeń hybrydowych. Następnie, w dniach 7 i 8 listopada 2023 zorganizowane będzie spotkanie w Walencji, podczas którego odbędą się prezentacje i część praktyczna. Zaplanowane warsztaty będą dotyczyć ochrony infrastruktury krytycznej oraz manipulacji informacjami. Szczegółowe informacje na temat nadchodzących wydarzeń znajdują się na stronie EU-HYBNET.

Koordynatorem projektu jest Uniwersytet Nauk Stosowanych Laurea, będący jedną z głównych instytucji zajmujących się edukacją w dziedzinie bezpieczeństwa cywilnego w Finlandii, a całe konsorcjum EU-HYBNET składa się z dwudziestu trzech organizacji reprezentujących szesnaście krajów europejskich. Polskich praktyków i naukowców reprezentują: Komisja Nadzoru Finansowego, Polska Policja, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Ministerstwo Spraw Zewnętrznych, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Akademickie Centrum Komunikacji Strategicznej. W projekt zaangażowane są też takie organizacje z Polski, jak Demagog, Instytut Kościuszki, Polskie Towarzystwo Bezpieczeństwa Narodowego. Polska Platforma Bezpieczeństwa Wewnętrznego także aktywnie działa w projekcie oraz jego sieci.

Chcesz być na bieżąco? Zachęcamy do odwiedzenia strony internetowej EU-HYBNET i obserwowania działań projektu na LinkedInie i Twitterze!

W ramach wypełniana założeń projektu warto wyróżnić nadchodzące wydarzenia. Pierwszym z nich jest zaplanowany na 26 października 2023 dwugodzinny webinar adresowany do służb mundurowych, traktujący o ich roli w zwalczaniu zagrożeń hybrydowych. Następnie, w dniach 7 i 8 listopada 2023 zorganizowane będzie spotkanie w Walencji, podczas którego odbędą się prezentacje i część praktyczna. Zaplanowane warsztaty będą dotyczyć ochrony infrastruktury krytycznej oraz manipulacji informacjami. Szczegółowe informacje na temat nadchodzących wydarzeń znajdują się na stronie EU-HYBNET.

Koordynatorem projektu jest Uniwersytet Nauk Stosowanych Laurea, będący jedną z głównych instytucji zajmujących się edukacją w dziedzinie bezpieczeństwa cywilnego w Finlandii, a całe konsorcjum EU-HYBNET składa się z dwudziestu trzech organizacji reprezentujących szesnaście krajów europejskich. Polskich praktyków i naukowców reprezentują: Komisja Nadzoru Finansowego, Polska Policja, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Ministerstwo Spraw Zewnętrznych, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Akademickie Centrum Komunikacji Strategicznej. W projekt zaangażowane są też takie organizacje z Polski, jak Demagog, Instytut Kościuszki, Polskie Towarzystwo Bezpieczeństwa Narodowego. Polska Platforma Bezpieczeństwa Wewnętrznego także aktywnie działa w projekcie oraz jego sieci.

Chcesz być na bieżąco? Zachęcamy do odwiedzenia strony internetowej EU-HYBNET i obserwowania działań projektu na LinkedInie i Twitterze!

Przydatne linki

Publikacje naukowe

  • „NATO i UE wobec zagrożeń hybrydowych – nowe otwarcie we wzajemnej współpracy?” Agnieszka Ignaciuk
  • „Zagrożenia hybrydowe. Podstawowe informacje i zdolności Sił Zbrojnych RP” płk Dariusz Niedzielski
  • „Rozwój unijnych zdolności do zwalczania zagrożeń hybrydowych” Filip Bryjka
  • „Sztuczna inteligencja jako instrument intensyfikacji zagrożeń hybrydowych w domenie informacyjnej” Karol Kumalski
  • „Bezpieczeństwo w aspekcie zagrożeń hybrydowych” płk dr Mirosław Banasik
  • „Hybrydowe zagrożenia dla demokracji. Wybrane przykłady zewnętrznej ingerencji Rosji w wybory” Anatoliy Kruglashov, Sergii Shvydiuk
Karolina Łapińska
Młodsza Specjalistka ds. Komunikacji
PPBW
ul. Słowackiego 17/11, 60-822 Poznań
ul. Słowackiego 17/11
60-822 Poznań
NIP: 783-161-82-32
REGON: 30029463000000
KRS: 0000251345
Dołącz do naszego newslettera!
Bądź na bieżąco z ważnymi wiadomościami.
Freshmail*
SHIELD4CROWD has received funding from the European Union's Horizon Europe research and innovation programme under grant agreement No 101121171

Dołącz do naszego Newslettera!

Dołącz do PPBW

    Freshmail

    Przemysław Dobrzyński

    Starszy Specjalista ds. Komunikacji

    Dołączyłem do Platformy w listopadzie 2017 roku. Przez długi czas byłem odpowiedzialny za realizację krajowych i europejskich projektów związanych z bezpieczeństwem. W związku z dynamicznym rozwojem PPBW oraz powstaniem Działu Komunikacji, zająłem się promocją i upowszechnianiem rezultatów naszych działań.

    Obecnie koordynuję komunikację projektów finansowanych przez UE z obszaru bezpieczeństwa. Do moich obowiązków należy również zarządzanie kanałami online PPBW oraz wspieranie zespołu w bieżących pracach.

    Posiadam szeroki zakres umiejętności, który pozwala mi realizować różnorodne zadania, takie jak tworzenie treści (teksty, zdjęcia, wideo), planowanie strategii komunikacyjnych i procesów, budowanie społeczności i relacji, a także administrowanie platformami online.

    Join our Newsletter!

    PPHS's Trainings Contact Form

    Freshmail

    Przemyslaw Dobrzynski

    Senior Communication Specialist at the Polish Platform for Homeland Security

    I’ve been working at PPHS since November 2017. For a long time, I was responsible for implementing both international and national security projects. As PPHS developed and the Communication Department was established, I was promoted to a role focused entirely on communication.

    I currently serve as the Communication & Dissemination Manager for EU-funded security projects. My responsibilities also include managing the online channels run by PPHS and supporting the team with ongoing tasks.

    I have a broad set of skills, enabling me to handle a variety of tasks such as content creation (texts, photos, videos), communication and process planning, community and relationship building, as well as managing online platforms.

    Join Our Team

      Consent*
      Freshmail