Przemoc seksualną wobec dzieci w Internecie można powstrzymać

Musimy poszukiwać realnych możliwości i szans na ochronę dzieci, zanim dojdzie do nadużyć. Choć całkowite wyeliminowanie przemocy seksualnej wobec dzieci nie jest możliwe, do pewnego stopnia można jej zapobiec – a tam, gdzie prewencja jest możliwa, wszyscy jesteśmy zobligowani do działania.

W 2021 roku PPBW odpowiedziała na konkurs ogłoszony w ramach europejskiego programu Horyzont, wzywający do opracowania innowacyjnych, opartych na dowodach rozwiązań służących zapobieganiu wykorzystywaniu i wyzyskiwaniu seksualnemu dzieci. Konkurs podkreślał potrzebę lepszego zrozumienia zachowań sprawców, opracowania skuteczniejszych narzędzi oceny ryzyka, wsparcia dla osób potencjalnie zagrożonych popełnieniem przestępstwa oraz wzmocnienia współpracy między policją a organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Celem było również budowanie zaufania obywateli do bezpiecznej Europy.

W wyniku tego konkursu powstał projekt 2PS (Prevent and Protect Through Support – Zapobiegaj i Chroń poprzez Wsparcie), oficjalnie uruchomiony w październiku 2022 roku, a koordynację objęła PPBW. Dzięki zaangażowaniu ekspertów z różnych dziedzin, 2PS koncentruje się na ochronie dzieci poprzez wczesną interwencję, wsparcie osób zagrożonych oraz współpracę międzysektorową.

Projekt 2PS wchodzi obecnie w ostatni, kluczowy rok realizacji. Na horyzoncie pojawiają się ważne wydarzenia i rezultaty. Równolegle PPBW przygotowuje publikację internetową poświęconą prewencji jako centralnej strategii w walce z seksualnym wykorzystywaniem i eksploatacją dzieci (CSAE). To odpowiedni moment, aby zastanowić się nad znaczeniem prewencji i tym, jak proaktywne, wspierające działania mogą ograniczyć szkody, zanim do nich dojdzie.

Obejrzyj nowy film wyprodukowany przez projekt 2PS na potrzeby kampanii „Zapobieganie to ochrona dzieci” ("Prevention is Child Protection").

Rodzaje materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci (CSAM)

Pojęcie „materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci (CSAM)” odnosi się do wszelkich treści ukazujących seksualne wykorzystywanie i krzywdzenie dzieci. Obejmuje to zdjęcia i filmy z udziałem małoletnich, a także treści generowane przez sztuczną inteligencję, które przedstawiają młode osoby w kontekście seksualnym. CSAM może przyjąć również formę materiałów tworzonych przez samych nieletnich – zarówno tych powstałych z własnej inicjatywy, jak i pod przymusem czy pod wpływem presji dorosłego (np. półnagie „selfie”).

Niepokojący jest fakt, że te same platformy internetowe, z których codziennie korzystamy, aby się komunikować i dzielić informacjami – takie jak media społecznościowe, gry online czy poczta elektroniczna – coraz częściej są wykorzystywane do rozpowszechniania i pozyskiwania CSAM. Takie nielegalne i szkodliwe treści można dziś niestety napotkać niemal w każdej przestrzeni internetowej.

Statystyki przemocy seksualnej wobec dzieci w Internecie wskazują na konieczną zmianę

Dane statystyczne wyraźnie wskazują na konieczność zmiany podejścia do zwalczania seksualnego wykorzystywania i nadużyć wobec dzieci (CSAE). W 2024 roku ponad 20 milionów zgłoszeń, zawierających blisko 63 miliony plików, zostało przekazanych organom ścigania do dalszego postępowania. To wzrost o 55% w porównaniu z rokiem poprzednim.

Większość tych zgłoszeń pochodzi z amerykańskiego National Center for Missing and Exploited Children (NCMEC), gdzie dostawcy usług internetowych mają prawny obowiązek zgłaszania przypadków materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci (CSAM), które zostaną wykryte na ich platformach.

Dodatkowo, systemy NCMEC codziennie identyfikowały około 1 400 zgłoszeń uznanych za potencjalnie pilne – często zawierających czaty, pliki lub inne informacje, które mogły wymagać natychmiastowej reakcji.

Skala zgłoszeń jest przytłaczająca i obecnie przekracza możliwości instytucji. Na szczęście projekty takie jak AviaTor, Grace czy ARICA (i inne), wsparły pracę organów ścigania. Mimo to liczby te są przygnębiające, a my musimy rozważyć inne strategie walki z tym zjawiskiem.

Historycznie rzecz biorąc, większość państw stosowała reaktywne podejście do przypadków wykorzystywania seksualnego dzieci. Policja zazwyczaj wykonuje znakomitą pracę, prowadząc dochodzenia w sprawach dotyczących nadużyć. Funkcjonariusze sumiennie gromadzą dowody i dążą do wymierzenia sprawiedliwości. Jednak w tym przypadku, nawet jeśli wszystko się powiedzie, dziecko i tak zostało już skrzywdzone. Ocalały z traumy musi dalej żyć z ciężarem tych doświadczeń.

W zależności od wagi przestępstwa, sprawca najprawdopodobniej wcześniej czy później opuści zakład karny i będzie musiał ponownie zintegrować się ze społeczeństwem. Jeśli nie otrzymał odpowiedniego wsparcia psychologicznego i terapii pomagającej zrozumieć oraz kontrolować swoje impulsy, nadal będzie stanowić zagrożenie dla innych dzieci. To tylko jedna z wielu możliwych ścieżek.

Sposoby zapobiegania krzywdzeniu dzieci w Internecie – podejście holistyczne

Skuteczne zapobieganie CSAE wymaga czegoś więcej niż tylko skutecznych działań policji i reakcji po fakcie. Prawdziwy postęp możliwy jest tylko dzięki kompleksowemu podejściu, angażującemu całe społeczeństwo, które koncentruje się na przeciwdziałaniu, zanim dojdzie do krzywdy. Oznacza to wzmocnienie pozycji dzieci, rodzin i społeczności, przy jednoczesnym egzekwowaniu odpowiedzialności od instytucji i oferowaniu wsparcia osobom zagrożonym popełnieniem przestępstwa.

Podstawowe elementy skutecznej strategii prewencyjnej to:

• Edukacja dzieci – Uczenie młodych ludzi, czym jest zgoda, jak dbać o swoje granice i bezpieczeństwo w sieci, pomaga im rozpoznawać zagrożenia i reagować.
• Wsparcie dla rodziców i opiekunów – Umiejętność rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych i otwarta komunikacja mogą zapobiec tragedii.
• Świadomość społeczna i odpowiedzialność – Budowanie kultury czujności i zapewnienie jasnych mechanizmów zgłaszania zwiększa szansę na wczesną interwencję.
• Silniejsze regulacje online – Rządy i platformy muszą współpracować, by ograniczyć obieg materiałów wykorzystywania seksualnego i zminimalizować kontakt z treściami szkodliwymi.
• Wczesne wsparcie dla osób zagrożonych – Skuteczna interwencja psychologiczna i społeczna na wczesnym etapie może zapobiec rozwojowi destrukcyjnych zachowań.
• Zmniejszenie szkodliwego i niekonstruktywnego stygmatyzowania – Kampanie społeczne powinny zniechęcać do zachowań przemocowych, ale jednocześnie likwidować wstyd, który uniemożliwia ofiarom i osobom w kryzysie szukania pomocy. Przykładami takich działań są kampania IWF Think Before You Share oraz projekt 2PS.

Wdrożenie takich strategii na wszystkich poziomach społeczeństwa może pozwolić nam przejść od reakcji – do rzeczywistego zapobiegania wykorzystywaniu. Obejrzyj tę poruszającą animację poniżej, która w przekonujący sposób pokazuje, jak kluczową rolę w ochronie dzieci odgrywa profilaktyka.

Więcej ścieżek: raport dot. CSAE w Internecie

Choć działania prewencyjne muszą obejmować całe społeczeństwo, równie ważne jest zrozumienie indywidualnych ścieżek, które mogą prowadzić do zachowań szkodliwych. Przykładowo, nastolatek może zacząć doświadczać niepokojących myśli o charakterze seksualnym wobec młodszych dzieci. Jeśli taka osoba nie ma dostępu do wsparcia psychologicznego ani możliwości otwartej rozmowy z zaufanym dorosłym, skutki mogą być tragiczne. Bez interwencji może dojść do realizacji tych impulsów, co naraża dzieci na niebezpieczeństwo. Z kolei tłumienie wstydu i poczucia winy może prowadzić do samookaleczania, izolacji społecznej, a nawet prób samobójczych.

Inny scenariusz dotyczy osoby obarczonej dodatkowymi czynnikami ryzyka. Może to być ktoś, kto sam doświadczył przemocy w dzieciństwie (tzw. ACE, czyli „adverse childhood experience” – negatywne doświadczenia z dzieciństwa). Załóżmy, że osoba ta była ofiarą opiekuna, rodzeństwa lub innej bliskiej osoby. Jeśli była pozbawiona wsparcia i nie otrzymała narzędzi potrzebnych do radzenia sobie z życiowymi wyzwaniami, może sięgać po różne formy ucieczki – narkotyki, alkohol czy kompulsywne korzystanie z pornografii.

Z czasem może to prowadzić do coraz częstszego i bardziej ekstremalnego oglądania treści seksualnych, aż w końcu trafia na materiały z wykorzystywaniem dzieci (CSAM). Choć może się to wydawać przesadzone, badania zawarte w raporcie CSAM Users in the Dark Web: Protecting Children Through Prevention pokazują, że znaczna część osób oglądających takie treści nie poszukiwała ich celowo.

Raport ten ujawnia również, że 70% respondentów po raz pierwszy zetknęło się z CSAM, gdy byli jeszcze niepełnoletni, a 40% miało mniej niż 13 lat. Dodatkowo badania wskazują na wyraźny związek między ACE a konsumpcją CSAM, szczególnie wśród mężczyzn.

Strategie prewencyjne mogą pomóc uniknąć wielu przyszłych tragedii, co dobrze ilustruje ten film animowany.

Proaktywna strategia ochrony dzieci w Internecie

Powyższe dane ukazują potencjał wczesnego wsparcia i oferowania alternatywnych ścieżek działania jako jednej z metod zapobiegania przemocy seksualnej wobec dzieci.

Podejście holistyczne wymaga uzupełnienia tradycyjnego, reaktywnego modelu pracy policji o inne proaktywne działania, w tym wnikanie w społeczności internetowe, w których szerzy się nielegalne materiały oraz wspieranie użytkowników w unikaniu przestępstw.

Jednocześnie rośnie zapotrzebowanie na szkolenia, edukację i zmiany w politykach prawnych, które muszą wspierać działania naprawcze.

Prewencja po stronie potencjalnych sprawców daje nadzieję na skuteczniejszą ochronę dzieci. Musimy opierać się na dowodach naukowych i promować rozwiązania, które projekt 2PS gromadzi i udostępnia w swoim internetowym katalogu usług.

Warto też pamiętać, że prewencja to temat wieloaspektowy. Działania muszą obejmować zarówno podstawową edukację społeczną, jak i programy resocjalizacji sprawców. To jednak zagadnienie na całkiem osobny artykuł.

Podsumowując, PPBW wspiera podejście oparte na prewencji, wykrywaniu i dochodzeniu, a także wsparciu ofiar i ocalałych, zgodnie ze strategią UE na rzecz skuteczniejszej walki z niegodziwym traktowaniem dzieci w celach seksualnych. Dokument ten wskazuje kierunki przeciwdziałania rosnącemu zagrożeniu zarówno online, jak i offline.

Projekt 2PS i inne działania podejmowane przez PPBW aktywnie wspierają procesy niezbędne do osiągnięcia postępu. Zachęcamy do kontaktu, jeśli działasz w tej dziedzinie i interesuje Cię współpraca z zespołem PPBW.