
Prewencja – czyż nie brzmi to logicznie?
Praca w dziedzinie bezpieczeństwa jest niezwykle zróżnicowana. Łączy ekspertów z różnych dziedzin - funkcjonariuszy organów ścigania, analityków, terapeutów, naukowców itp. - każdy wnosi specjalistyczną wiedzę, aby wspólnie zmierzyć się ze złożonymi problemami społecznymi. Jednym z takich wyzwań, prawdopodobnie jednym z najpilniejszych, jest zapobieganie wykorzystywaniu i wyzyskiwaniu seksualnemu dzieci.
Gdy w ramach programu Horyzont 2020 ogłoszono nabór na projekty mające na celu usprawnienie walki z seksualnym wykorzystywaniem dzieci, zespół stojący za inicjatywą Prevent and Protect Through Support (2PS) natychmiast dostrzegł wartość wielowarstwowego, „holistycznego” podejścia. Chociaż wykrywanie i interwencja pozostają kluczowe, priorytetem powinna być prewencja, aby zapobiec szkodom zanim do nich dojdzie. Jest to zgodne ze strategią Unii Europejskiej na rzecz skuteczniejszej walki z niegodziwym traktowaniem dzieci w celach seksualnych.
Dlaczego prewencja jest ważna
Z lat badań i danych kryminalistycznych (choć pochodzących od osób skazanych za przestępstwa seksualne) możemy wyciągnąć kilka kluczowych faktów:
- Skala wykorzystywania seksualnego dzieci i ich eksploatacji jest przytłaczająca. Jednak ujawnienie – jeśli w ogóle następuje – często zajmuje więcej niż 20 lat;
- Istnieje znaczna liczba osób – głównie mężczyzn – które mają seksualne zainteresowanie dziećmi;
- Nie wszystkie osoby, które dopuszczają się nadużyć, są motywowane wyłącznie pociągiem seksualnym; na ich zachowanie wpływają również inne czynniki ryzyka;
- Wskaźniki ponownego popełniania przestępstw (recydywy) w przypadku wykorzystywania seksualnego dzieci są zaskakująco niskie w porównaniu z innymi przestępstwami (szacowane na 3-10%).
Wnioski z tych ustaleń są następujące:
✔ Wczesna interwencja jest kluczowa – wyrządzona krzywda często pozostaje niezauważona przez wiele lat;
✔ Ryzyko wykorzystania jest wieloaspektowe – nie jest wyłącznie napędzane seksualnym zainteresowaniem;
✔ Zapobieganie chroni dzieci – powstrzymując wykorzystywanie, zanim do niego dojdzie, chronimy przed traumą na całe życie dzieci oraz osoby pośrednio związane z krzywdą (członków rodziny, partnerów itd.);
✔ Zmiana zachowania jest możliwa – dzięki odpowiedniej interwencji wiele osób jest w stanie nauczyć się kontrolować i przekierowywać szkodliwe skłonności.
Głównym wyzwaniem jest jednak zmiana podejścia na skoncentrowane na prewencji. Mimo rosnącej liczby dowodów wspierających koncepcję zapobiegania sprawcom, decydenci i instytucje finansujące nadal często pozostają nieufne. Bez powszechnego uznania korzyści płynących z działań prewencyjnych postęp będzie powolny, a niszczycielskie skutki wykorzystywania seksualnego dzieci będą trwać.
Głównym wyzwaniem jest jednak przesunięcie nacisku na prewencję. Mimo rosnącej liczby dowodów wspierających koncepcję powstrzymywania sprawców, decydenci i instytucje finansujące często pozostają nieufni wobec takiej strategii. Bez powszechnego uznania korzyści płynących z działań prewencyjnych postęp będzie powolny, a niszczycielskie skutki wykorzystywania seksualnego dzieci będą się utrzymywać.
Heksagon czynników ryzyka i odstępstwa: narzędzie wspierające praktyków
W ramach 2PS opracowano szereg innowacyjnych inicjatyw, które podejmują to wyzwanie. Jedną z nich jest Heksagon czynników ryzyka i odstępstwa (ang. „desistance”), czyli narzędzie do podejmowania decyzji skierowane do profesjonalistów działających w obszarze ochrony dzieci, organów ścigania oraz wsparcia terapeutycznego. Heksagon uzupełnia istniejące metody oceny ryzyka, które można ogólnie podzielić na: podejście kliniczne, statystyczne i oparte na ustrukturyzowanej ocenie eksperckiej (Structured Professional Judgement).

Pod przewodnictwem profesora Nicholasa Blagdena z Uniwersytetu w Derby, zespół 2PS stworzył Heksagon, który pomaga praktykom poruszać się w złożonych zagadnieniach dotyczących ryzyka oraz planowania interwencji.
Podczas pilotażowego szkolenia Knowledge Transfer Workshop w Brukseli, 30 stycznia 2025 r., specjaliści zapoznali się z Heksagonem jako narzędziem do oceny ryzyka, wytyczania kierunków interwencji i ostatecznie zapobiegania szkodom. Głównym celem jest wspieranie profesjonalistów w podejmowaniu świadomych decyzji.
Heksagon ma służyć do:
- Oceny potrzeby wczesnej interwencji wobec osób zainteresowanych seksualnie dziećmi, osób podejrzanych o wyrządzenie krzywdy lub osób mogących stanowić zagrożenie. Nie muszą to być osoby wcześniej skazane za przestępstwa seksualne;
- Wskazywania sposobów interakcji, interwencji i udzielania wsparcia osobie podejrzanej o wyrządzenie krzywdy;
- Ochrony dzieci przed wykorzystywaniem;
- Wspierania osób poszukujących pomocy w radzeniu sobie z nieodpowiednimi pragnieniami.
Model składa się z kilku obszarów stanowiących kluczowe czynniki ryzyka:
- seksualność,
- antyspołeczność,
- zdrowie psychiczne,
- samoregulacja,
- relacje,
- styl życia i kontekst.
Po ocenie czynników ryzyka, praktycy analizują czynniki odstępstwa (sprzyjające zaprzestaniu krzywdzenia), wspierające zdrowsze wybory i wzorce zachowań. Obejmują one:
- poczucie sprawczości,
- perspektywy,
- zadowolenie,
- sieć wsparcia,
- relacje,
- poczucie sensu / celowość.
Heksagon obejmuje dwa etapy oceny (Szybkiego Radaru Oceny i Rozszerzonego Radaru Czynników Ryzyka i Odstępstwa) oraz rekomendacje dotyczące interwencji, które wskazują, jak postępować w danym przypadku. Połączenie obu etapów w sposób cykliczny umożliwia praktykom ocenę postępów i obserwację zmian w sytuacji danej osoby z biegiem czasu.
Aby wspomóc korzystanie z Heksagonu Czynników Ryzyka i Odstępstwa, specjaliści otrzymają wytyczne i materiały pomocnicze dotyczące praktycznego wdrażania tego rozwiązania. W tym ramy interwencji obejmujące m.in.:
✔ ocenę konieczności wczesnej interwencji,
✔ wsparcie dla osób obarczonych różnymi czynnikami zwiększającymi ryzyko,
✔ wskazówki dla profesjonalistów dotyczące sposobu interakcji i interwencji.
Podczas szkolenia pilotażowego w Brukseli przedstawiciele organów ścigania, linii pomocowych i usług terapeutycznych mieli okazję wykorzystać Heksagon w praktyce, odnosząc się do rzeczywistych przypadków. Dzięki ustrukturyzowanej dyskusji i analizie studium przypadku mogli prześledzić cały proces podejmowania decyzji, kwestie związane z ujawnianiem szkodliwych zachowań oraz luki w obecnych strategiach prewencji. Szczegółowe informacje na temat tego wydarzenia zostaną wkrótce opublikowane na stronie internetowej projektu 2PS. Aby dowiedzieć się więcej o Heksagonie, prosimy o kontakt z zespołem projektowym.
Wspólna odpowiedzialność
Zapobieganie wykorzystywaniu seksualnemu dzieci nie jest zadaniem drugorzędnym – to najskuteczniejszy sposób ochrony dzieci i ograniczania długofalowych kosztów społecznych. Każdy przypadek nadużycia niesie ze sobą szereg konsekwencji, dotykających nie tylko ofiarę, ale także rodziny, organy ścigania, systemy sądowe i służby społeczne.
Dlatego projekty takie jak 2PS (i inne inicjatywy prewencyjne) są tak istotne. Dostarczają one praktycznych, opartych na dowodach narzędzi, które pomagają profesjonalistom działać zanim dojdzie do krzywdy. Jednakże, aby prewencja była naprawdę skuteczna, potrzebne jest zaangażowanie decydentów, instytucji finansujących i samych praktyków.
Jeśli nie podejmiemy zdecydowanych działań i nie będziemy rozwijać solidnych fundamentów wypracowanych w dotychczasowych inicjatywach, istnieje realne ryzyko utrwalenia cyklu przemocy. Przyjmując jednak strategie prewencyjne, wspierając interwencje ukierunkowane na sprawców i wyposażając profesjonalistów w odpowiednie narzędzia, możemy budować przyszłość, w której mniej dzieci dozna cierpień związanych z wykorzystywaniem.